Беларускія святы: Каляды ![]()
Каляды – адно з самых містычных святаў у старажытных славян. Першы дзень калядаў – дзень, у які даўжыня светлавога дня пачынала павялічвацца пасля зімовага сонцастаяння, звычайна прыходзіўся на 23-24 снежня па сучасным стылі, лічыўся пачаткам астранамічнага новага года. У адрозненні ад сельскагаспадарчага новага года, каторы з’яўляўся пачаткам працы ў полі, на каляды "нараджалася новае сонца", час "паварочваўся на вясну". Новае сонца ўвасаблялася ў вобразе дзіцяці, выкрадзенага лютай вядзьмаркай Зімою, каторая ператварыла яго ў ваўка. Але светлыя сілы, вядома, перамагаюць, гарачыя промні маладога сонца спальваюць ваўчыную скуру, яно вызваляецца з палону цёмных сіл і пакрысе "сталее", з кожным днём набіраючы сіл да вясны.
Само слова "каляды" мае паходжанне ад лацінскага calendae, "календы" - назва першага дня кожнага месяца (ад таго кораня пайшоў і "каляндар"), а так сама ад старажытнай назвы сонечнага дыску – Кола.
Да каляд абавязкова адказна рыхтаваліся. Прыбіралі хату, убіралі яе самаробнымі ўпрыгожваннямі, рабілі, калі быў патрэбны, рамонт усіх гаспадарчых будынкаў на падвор’і. Да калядаў стараліся пашыць новае адзенне, абавязкова памыцца ў лазні. Новы год і новае сонца непрыгожа сустракаць, калі непарадак у гаспадарцы ці ў душы. Вось і зараз стараюцца людзі да новага года дарабіць пачатыя справы, разлічыцца з пазыкамі, прыбраць жыллё. А вось замест звычайнай у нашые часы навагодняй яліны асноўным упрыгожаннем хаты таго часу быў сноп збожжа, які уносілі у хату ў першы дзень каляд і трымалі там да апошняга. Замест снапа магла быць і саламяная лялька, якая ўяўляла сабой нованароджаны год.
Каляды – свята вясёлае. Асаблівы святочны настрой стварала, мабыць, і тое, што да пачатку работ у полі – самы цяжкі час для нашых продкаў – было яшчэ далёка. Нават больш – на каляды нельга было рабіць ніякую працу, ані ткаць, праць, рыхтаваць дровы – можна было толькі весяліцца, каб падтрымаць сілы святла сваім настроем ды задорам. Працягваліся каляды прыкладна 2 тыдні, да Велесава дня, які прыходзіўся на 6-7 студзеня па сучасным стылі. Асаблівае месца ў святкаванні каляд адводзілася абрадаваму сталу і святочным стравам. Стол, вядома, павінен быць багатым, каб наступным годам мець добры ўраджай і здароўе дзеля людзей і жывёл. Пад абрус на стол клалі сена, каторае пасля вячэры скормлівалі каровам, што павінна было зберагчы іх ад ваўкоў і паспрыяць павелічэнню надоеў малака. У кожнай, нават самай беднай, хаце на каляды даставалі з схованак мяса ды каўбасы, сала, арэхі, яблыкі, мёд. Ад галоўнай стравы калядаў – куцці (ячневая каша з дабаўленнем мёду, арэхаў, шкварак) – узялі назву тры абавязковыя святочныя вячэры. У першы дзень ладзілася "посная куцця" - на стале былі стравы з рыбы, гародніны, грыбоў, сушанай садавіны, мёду, і, канечне, тая самая ячневая каша-куцця з мёдам. Варылі яе таксама незвычайна, а другой гадзіне ночы старэйшая жанчына ў сям’і ішла ў свіран за зернем, а старэйшы мужчына – па ваду. Ваду і зерне нельга было чапаць да таго моманту, як будзе гатова печка. Нарыхтаванай такім чынам куцці надавалася асаблівае магічнае значэнне, яна павінна была надаваць усім здароўя, моцы, удачы. Пачынаў вячэру, як звычайна, гаспадар, акрамя таго за стол так ці інакш запрашаліся ўсе продкі. Рэшткі куцці падкідвалі пад столь, каб ячмень наступным годам урадзіў высокі. Пасля гэтага крупы скормлівалі хатнім птушкам. На асобнай талерачцы была і каша дзеля Зюзі, зімовага бога, каб улагодзіць яго, бо маразы ў перыяд каляд былі, бадай, самымі моцнымі за ўсю зіму. Гэты даволі распаўсюджаны звычай захаваўся ў некаторых краінах і па сённяшні дзень - традыцыя ставіць на новы год за акно талерачкі з зернем.
Другая куцця, тоўстая, багатая, шчодрая – ладзілася праз тыдзень, па часу супадала з сучасным новым годам. Як вынікае з назвы, у гэты вечар на стале былі стравы з мяса разнастайных гатункаў – варанага, смажанага, печанага, каўбасы, вяндліны, куцця са шкваркамі.
Трэцяя куцця прыходзілася на канец святочнага тыдня, Велесаў дзень, звычайна 6 студзеня па сучасным стылі і называлася “вадзяная”. Магчыма, такую назву яна атрымала пазней, ужо ў хрысціянскія часы, таму што супадала з царкоўным святам вадохрышча. Але есць верагоднасць, што за два тыдні святкавання ды набівання страўнікаў, запасы значна памяншаліся і каша на вадзе – бадай, адзінае, чым можна было частаваць гасцей пад канец каляд.
Немагчыма ўявіць сабе каляды без містрэрыі. Яна пачыналася ў першы ж дзень і скончвалася апошнім. У час зімовага сонцастаяння, як і астатнія такія ж даты, дзеля нашых продкаў адчыняліся дзверы паміж светам існасці і мроі, жывых і памерлых, усё было прасякнута чароўным і небяспечным духам таямніцы. Час лічыўся спрыяльным дзеля ведзьмароў ды нячысцікаў,што насылалі на зямлю траскучыя маразы, але ж таксама і дзеля варажбы, заклёнаў ды абярэгаў. Для беларусаў гэтае спрадвечнае свята і да сённяшняга дня заўжды застаецца радасным, велічным і аптымістычным.
На каляды, асабліва ў першы вечар, прынята было збірацца разам, усёй сям’ёй, прычым запрашалі на святкаванне не толькі жывых членаў радзіны, але і продкаў. Лічылася, што яны разам з усімі садзяцца за стол, і калі спадабаецца ім вячэра – абавязкова “замовяць слоўца” і дапамогуць жывым ва ўсіх істотных справах.
Нельга не узгадаць і пра “калядаванне” – адну з самых яркіх традыцый, што дайшла да сучаснасці. Лічылася што толькі вяселле, шумлівыя гулянні могуць напалохаць злыдняў, павылазіўшых з таго свету, ды аберагчы людзей ад іх. Моладзь збіралася разам, пераапраналіся ў строі істотных татэмных жывёл (мядзведзя – увасабленне Велеса, карову, казу, каня – сымбалі дастатку, багацця, бусла – што лічыўся талісманам удачы, ладу) і хадзілі па хатах, спяваючы калядныя песні з пажаданнямі ўсяго лепшага, услаўляючы сілы святла і граючы на музычных інструментах. Чым часцей узгадваліся розныя магічныя формулы, тым больш дзейснымі яны лічыліся. Гаспадары ж, каторых яны наведалі, давалі ў падзяку за абарону ад нячысцікаў розныя прысмакі. Часцей за ўсё гэта былі арэхі, семечкі, пернікі і печыва, сухафрукты, пазней – цукеркі. Гэтая ежа лічылася ахвярай спрыяльным да чалавека баствам, каб заручыцца іх дапамогай. Адмовіць калядоўшчыкам у пачастунках было тое самае што наклікаць на сябе няміласць усіх татэмных жывёл, пазбавіць сябе дабрабыту на ўвесь наступны год. З поўнымі мяшкамі пачастункаў калядоўшчыкі збіраліся ў адным месцы, у вялікай хаце ці на вуліцы, дзе разам “прыгаворвалі” дары, палілі вогнішчы, пелі ды танчылі ўскруг іх, каб сваёй бадзёрасцю і ўзнятым настроем дапамагчы светлым сілам атрымаць перамогу над цёмнымі. Ну і каб сагрэцца, канечне, бо надвор’е стаяла халоднае.
Ад той пары і да сёння захаваўся звычай ладзіць маскарад на новы год, абменьвацца падарункамі, вадзіць карагоды. Пераапрананне ў маскі мела не толькі рэлігійнае значэнне, але і псіхалагічнае. Чалавек, апрануўшы маску, ужо лічыўся быццам не самім сабою, і мог дазволіць сабе шмат больш, чым прыпісвалі строгія парадкі, асабліва ў часы хрысціянства.
А яшчэ на Каляды абавязкова варажылi. З першай куццёй – на ўраджай, а пасля – на жаніцьбу ды прыплод хатняй жывёлы – каго што больш цікавіла. Кідалі на дарогу чаравікі, пыталіся імёны, лілі воск у сцюдзёную ваду, а самыя смелыя хадзілі варажыць у лазню.
Вельмі распаўсюджанымі былі ў гэты час “жартоўныя” жаніцьбы, своеасаблівыя гульні, якія мелі мэтай пазнаёміць моладзь, стварыць спрыяльныя абставіны дзеля стасункаў. Прыкладам такога роду гульняў з'яўляюцца аналагі “ручайка”, усе магчымыя “даганялкі” хлопцамі дзяўчат, “баяры” і іншые. У атмасферы гульні, “несапраўднасці”, гумару моладзь знаёмілася ды разбівалася па парах значна ахвотней, і вельмі часта здаралася, што складзеныя пад час калядных гульняў пары летам ці пад восень ладзілі сапраўднае вяселле.
У некаторых мясцінах ладзілі адмысловы “конкурс прыгажосці”. “Міс каляды” звычайна станавілася самая тоўстая маладуха, якая ўвасабляла сабой шчодрасць, багатую колькасць ежы і ўвогуле багацце, здароўе.
Другі дзень каляд традыцыйна лічыўся днём, калі заканчваўся тэрмін службы наёмных работнікаў. У гэты дзень гаспадар расплачваўся з работнікам, яны абменьваліся ўражаннямі адзін пра аднаго, выказвалі, калі тыя былі, сваю незадаволенасць і крыўды. Пасля гэтага вырашалі ўсе свае канфлікты, раіліся як быць, публічна мірыліся, каб не несці цяжар крыўды ў новы год і дамаўляліся на наступны год альбо разыходзіліся кожны сваім шляхам. І зараз людзі стараюцца вырашыць старыя канфлікты і набліжэнне новага году – лепшы час каб пакінуць спрэчкі ў мінулым.
На працягу калядных тыдняў сярод больш старэйшага пакалення было звычайна хадзіць у госці да родных і сяброў. Частавалі гасцей звычайна каўбасамі, стравамі з мяса, птушкі, рыбы, гарэлкай.
У апошні вечар каляд, на трэцюю куццю, праводзіўся абрад “запісвання” каляд. Гаспадар крэйдай маляваў крыжы на усіх дзвярах, каб нячыстая сіла, што ўцякла пад час вясёлага свята, не змагла прабрацца ў хату ці хлеў. Так заканчвалася самае вясёлае і самае любімае нашымі продкамі свята.
Пазней, з прыходам хрысціянсва, каляды падпарадкавалі пад рэлігійнае свята раства Хрыстова, і паколькі поўнасцю знішчыць любімыя народам вяселыя традыцыі не ўдалося, яны былі крыху зменены на царкоўны лад. Так, калядныя песні і невялікія тэатральныя пастаноўкі пачыналіся царкоўнымі гімнамі ды біблейскімі эпізодамі, нованароджанае Кола змяніў Езус. Але магічны сэнс свята, багаты стол, падарункі, паходы ў госці адзін да аднаго, маскарад, містычны дух нараджэння новага, таямніцы ды казкі так і засталіся з намі па сённяшні дзень.
ПУТЕШЕСТВИЕ C МАМАМИ В ПАРИЖ
Утренник, посвящённый 8 марта для детей старшей группы.
Ход праздника.
Выходит стюардесса.
Уважаемые гости, дорогие мамы, мы приветствуем вас на борту нашего авиалайнера: Пралеска ДУ - 3, который сегодня, по желанию большинства женщин, выполняет необычный рейсy Калинковичи - Париж. Просим отключить мобильные телефоны, пристегнуть воображаемые ремни, приготовиться к взлёту, для более приятных ощущений просим закрыть глаза. Желаем вам приятного полёта (Звучит взлет самолета)
В зал заходят все дети. Танцуют.
От винта – улыбнулись,
От винта – пристегнулись,
От винта – удобней сели,
От винта – полетели
Дети садятся на места
Взрослый.Наш полёт проходит на высоте 10000 м, турбулентности не ожидается, приготовиться к посадке. Всем оставаться на местах до полной остановки двигателей . (звучит музыка) Наш самолёт совершил посадку в аэропорту Орли. За бортом температура+ 25, приятной прогулки по Парижу. (Повтор на французском).
Вот, и снова весна! Париж! Как приятно прогуляться по парку под лучами яркого теплого солнца.
Дети исполняют песню Ермолово "Будем вместе!"
Кружась, в зал заходит ведущая-цветочница
Цветочница:
Вот опять наступила весна,
Снова праздник она принесла,
Праздник радостный, светлый и нежный,
Праздник всех дорогих наших женщин.
А все без исключения женщины любят цветы…
Купите цветы, купите цветы.
Купите цветы для мамы. Бабушки,
Сестрички, девочки.
Месье, купите цветы для вашей дамы.
Выходят мальчики:
1 й: Мне нужны цветы…
2-й: И мне…
3-й: И я куплю букет…
4-й: Только какие же выбрать, женщины все такие разные….?
Цветочница: Пойдёмте, пойдёмте, я всё вам расскажу…Для кого вам нужны цветы? Выбор цветов зависит от их профессии.
5-й: Хорошо, допустим, женщина — портниха?
Цветочница: Для портнихи рекомендую дарить бархатцы.
6-й: А если маникюрша?
Цветочница: Тогда купите для неё ноготки.
7-й: Любопытно, любопытно!
А врачу-окулисту, что вы можете предложить…?
Цветочница: Порекомендую анютины глазки.
1-й: А дрессировщице?
Цветочница: Ну конечно львиный зев.
2-й: А что же дарить просто маме?
Ведь она одновременно и врач, и повар, и портниха, и
воспитатель, а иногда даже дрессировщица!
Цветочница: Думайте, решайте
Что вашим мамам подарить?
Ведь подарок, вы сказали,
Самым лучшим должен быть!
3-й: А есть у Вас ещё цветы
Да такие, чтоб могли
Исполнить маме все мечты!
Цветочница: Цветов есть много разных
И жёлтых, и белых и красных,
Нет мамы на свете дороже.
Они на цветы так похожи…
Не стесняйтесь выбирайте
Своих мам вы поздравляйте.
Танец: «Цветочницы». (с корзинками)
Выходят девочки:
1.А если б я была мальчишкой,
Я маме подарила бы не простой цветок.
Разноцветным будет каждый лепесток.
Красный пусть подарит платье, что захочет.
2.А жёлтый, пусть доставит ей путёвку в Сочи.
3.Зелёный - и папа мой рыцарем станет.
И звёздочку с неба для мамы достанет.
4. Оранжевый, дарит пусть маме, тепло,
А белый, чтоб ей на работе везло.
5.А розовый листик – он нежный такой!
Хочу, чтоб всегда была мама со мной!
6.Синий, пусть чудеса принесёт,
И лично для мамы, песню споёт!
Песня: «МАМИНО ТАНГО».
Звучит шум дождя, Девочки визжат, и бегут к цветочнице.
Девочки: Ой спрячьте нас от дождя. Сильвупле. Сильвупле.
Цветочница: Вёнезиси. Идите сюда. Вит, вит, скорее, скорее.
Места тут у меня очень мало, но я дам вам зонтики.
Всем по зонтику я дам и не страшен дождик вам
Девочки: Мерси, спасибо!!!
Танец «Шернбургские зонтики».
Цветочница: Сделаю себе обеденный перерыв, схожу в кафе выпью чашечку кофе с круассаном.
(садится за столик, выходит официантка - ребёнок)
Какой приятный аромат. Французы любят вкусно покушать! И поэтому в Париже так много кафе! Да и вообще – самые вкусные в мире слова – французские! И все их с детства знают и любят!
Официантка-ребёнок.
Все вкусные слова – французские: зефир, мармелад.
Карамель, шоколад, эклер, пломбир.
В чудесном городе Пломбьер придуман был пломбир.
А из Рокфора, например, пошел известный сыр.
Мне в этой нравится стране эклер и крем-брюле.
Я с радостью бы разместил его на праздничном столе.
Официантка: Что вы желаете…?
Цветочница: Чашечку кофе, и маленький круассан.
(официантка приносит)
Официантка. Предлагаю с закрытыми глазами на вкус определить сладости.
Я без труда различаю зефир и мармелад,
Карамель и шоколад!
(На подносе шпажки с кусочками сладостей - мармелад, зефир, шоколад, карамель). Играют мамы.
Цветочница: Какая сегодня чудесная погода. Шарман.
Официантка: В Париже погода прекрасна во все времена года, особенно
весной…
Цветочница: Не смотря на то, что прошел не большой дождик.
(Выходят мальчики делают вид что разговаривают)
Цветочница: А Вы заметили, что все мужчины сегодня по- особенному,
галантны…?
Официантка: О да!
Цветочница: Обратите внимание вон на ту группу молодых людей, которые о чем-то оживлённо беседуют… Говорят, что подслушивать не
хорошо, но очень уж любопытно, о чем они ведут беседу.
(уходит из кафе)
1-й: Месье, вы действительно считаете, что эти капризные девчонки
тоже достойны нашего внимания?
2-й: Конечно! Праздник у нас женский, и, значит, мы, мужчины, сегодня должны быть особенно внимательны к дамам, делать им комплименты, дарить цветы, даже петь о них.
1мальчик. А как же! Как же это прекрасно, когда мужчины носят прекрасных дам на руках! Жаль, что это бывает не каждый день.
2 мальчик. Хотя об этом мечтают все женщины
ПЕСНЯ «Мы вам честно сказать хотим» (мальчики)
Мы вам честно, сказать хотим
На девчонок, мы больше не глядим,
Они всю жизнь нам разбивают сердца,
От них мучения нам без конца.
Сколько можно им песни петь?
Сколько можно капризы их терпеть?
Быть под наркозом их пленительных глаз,
И слышать каждый раз отказ, опять отказ!
А как без них прожить, а ну скажи, скажи!
Без них то мы куда? Да просто никуда!
Недаром все века их носят на руках
И нам опять придется руки подставлять!
Мы вам честно сказать должны
Больше жизни девчонки нам нужны!
Ну кто нам скажет, что приходит весна,
Ну кто покоя нас лишит и сна?
Кто разбудит в душе любовь?
Кто заставит в мечту поверить вновь!
Кто поцелует нас хотя б иногда!
Кто с нами жизнь разделит раз и навсегда!
А как без них прожить, а ну скажи, скажи!
Без них то мы куда, да просто никуда!
Недаром все века их носят на руках
И мы опять готовы руки подставлять!
Мальчик. Я вам честно сказать хочу, без девчонок я жить не могу!
3-й: Давайте зайдём в кафе, и обсудим некоторые вопросы за чашечкой кофе.
Все: Давайте…
1-й: Месье, а как вы думаете, что хотели бы получить в подарок наши
девочки?
2-й: Ну, разумеется, куклу Барби.
1-й: А вот и не угадали! Полюбуйтесь-ка на них!
2-й: Да-а!
С этими девчонками — никакого сладу!
Не успели вырасти — требуют наряды.
Платьев, украшений целые комоды!
Ох уж эти барышни! Ох уж эти моды!
М. Я вчера на прогулке познакомился с очаровательной Девочкой: глазки-
вишенки, щёчки- яблочки, фигурка-персик! Что это, любовь?
2-й: Это авитаминоз! Фрукты кушать надо!
1-й: Да, весна всем вскружила голову, она всех свела с ума. Даже лед и тот
тронулся!
2-й: Не о том вы говорите месье, надо, думать, чем девчонок удивить…?
3-й: Долго думали-гадали,
Чем девчонок удивить.
Им хотим в любви признаться,
Их на танец пригласить.
Танец «МАДМУАЗЕЛЬ ПАРИЖ».
Официантка: Месье, месье, не могу ли я предложить вашим дамам
освежающие напитки…?
Мальчики: Конечно, конечно. (Провожают девочек в кафе) Официантка
выносит напитки девочки делают вид что пьют.
Девочка: Вы такая милая…! Не хотите с нами прогуляться.
Официантка: Да что вы, я же на работе… У меня ещё много дел: Посуду со столиков убрать, Цветочки полить.
Девочка: Пусть сегодня этим всем занимаются мальчики, ведь сегодня же…
Все девочки: Восьмое марта.
Официантка: Тогда я не против…Ну-ка все мальчишки по местам,
В руки я вам всё сейчас раздам.
Будете вы стол сервировать
Свою маму за него сажать.
А мы посмотрим справитесь или нет.
Девочки: Перед нами будете держать ответ.
Игра-конкурс: «Засервируй стол».
Официантка: Спасибо вам месье, за помощь. Ах. Вы такие галантные…!
(берёт телефон говорит по-французски, уходит)
Парфюмер: Наверное, все женщины со мной согласятся – быть в Париже и не побывать на выставке французского парфюма. Сейчас я приглашаю вас посетить магазин французских духов.
Конкурс для мам «Узнай аромат».
(мамам предлагается узнать знакомый аромат на полосках под номерами)
Парфюмер: Весна! Свежий воздух! Ласковое солнце! И так хочется перемен. И какая женщина не мечтает обновить сой образ и свой гардероб. И в этом нам помогут ваши дети. Приглашаем вас посетить Парижскую неделю моды.
Песня девочек «А Я ВОЗЬМУ У МАМЫ БУСЫ»
Дети выстраиваются в полукруг
1. Настал торжественный момент
Сказать Всем мамам комплимент
Чтоб в праздник вы все улыбались,
Мы сегодня для вас постарались.
2. Сколько мамочек отличных
В нашем зале, спору нет:
Добрых, умных, энергичных.
Словно праздничный букет.
3. Я маму милую свою
Поздравлю, чуть волнуясь,
Свой поцелуй ей подарю
Чтоб мама улыбнулась.
4. Пусть этот аромат весны
Поднимет настроенье
А путешествие в Париж
Подарит вдохновенье!!!
Дети дарят открытки мамам. Садятся на места. Выходит, стюардесса.
Стюардесса. Я надеюсь, что ваш отдых в Париже был приятным. Но к сожалению, всё хорошее быстро заканчивается. И мы должны отправляться на родину. Пристегните ремни и приготовьтесь к взлёту. Счастливого полёта и отличного настроения.
